Veiligheidscultuur bepalend voor patiëntveiligheid

Een proactieve veiligheidscultuur draagt bij aan patiëntveiligheid. Het is een cultuur waarin iedereen alert is op mogelijke risico’s en waar in een open sfeer, actief wordt gewerkt aan het veilig incidenten melden. Er heerst een klimaat waarin onveilige situaties in zorgprocessen laagdrempelig worden aangekaart.

De veiligheidsladder maakt inzichtelijk en aantoonbaar in welke mate een organisatie veilig werkt. Deze blog beschrijft hoe je als organisatie hoger kunt scoren op de veiligheidslveiliadder en onderschrijft hierbij het belang van communicatie.

De veiligheidsladder

De veiligheidsladder onderscheidt vijf verschillende typen veiligheidscultuur (klik op de afbeelding om deze te vergroten). Hoe hoger het veiligheidsbewustzijn in een organisatie, hoe hoger de score op de veiligheidsladder. Door middel van de ladder kan het veiligheidsbewustzijn in organisaties continu worden gemeten en verbeterd.

Helemaal onderaan de veiligheidsladder staat de ontkennende veiligheidscultuur. De instellingen met een ontkennende veiligheidscultuur leven in de ontkenning en willen geen tijd verdoen aan veiligheid. Want zij zijn overtuigd dat zij veilige zorg leveren….

“Werken met hoogopgeleide professionals is geen garantie voor een proactieve veiligheidscultuur."

Kenmerken ontkennende veiligheidscultuur

• Organisatie denkt goede zorg te verlenen.
• Omgeving van fouten signaleren en melden is onveilig.
• Medewerkers die over fouten/onveiligheid naar buiten treden kunnen rekenen op repressieve maatregelen.
• Medewerkers die fouten constateren of zelf hebben begaan zijn geneigd deze verborgen te houden voor derden, zoals het bestuur en de Inspectie.
• Groot gebrek aan vertrouwen.
• Bestuur heeft het onterechte beeld dat alles goed gaat.
• Het is niet de vraag óf er een calamiteit ontstaat, maar wanneer.

Wat is nodig om een proactieve veiligheidscultuur te creëren?

Om van een ontkennende cultuur, naar een reactieve of zelfs een proactieve cultuur te groeien is meer openheid over, en bewustwording van risico’s noodzakelijk. In een proactieve cultuur kunnen zorgverleners veilig incidenten melden, zonder enige vorm van sanctie. Daarnaast kunnen zij erop rekenen dat de uitkomsten van analyses leiden tot doelgerichte verbeteracties die instellingsbreed worden verspreid. De rol van het management is hierin bepalend. Zij dienen een voorbeeldrol te vervullen waarin betrokkenheid en inzet voor veilige zorg wordt getoond. Open communiceren over verbetermaatregelen speelt hierbij een belangrijke rol.

Hiermee maakt het management zichtbaar duidelijk dat het belang van leren van incidenten en het veiliger maken van de zorg centraal staat. Maar wat als open communiceren een probleem is? Het uitvoeren van een medewerkerstevredenheidsonderzoek kan dit communicatieprobleem in beeld brengen. 

>> Lees meer in onze blog "Hoe zet je een medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) op".

Communicatie en leiderschap in de gezondheidszorg

De taken van het management, afdelingshoofden, teamleiders of ieder andere zorgprofessional die leiderschap op zich neemt, worden bemoeilijkt wanneer er sprake is van stress, verschillen in persoonlijkheid of andere zaken die communicatie hinderen. Dit komt niet ten goede aan de samenwerking die veilige zorg moet waarborgen. Om de veiligheidscultuur te kunnen verbeteren is het daarom belangrijk dat zorgprofessionals leren om open te communiceren. 

"Kritiek moet kunnen komen van de verpleegkundige, de student Geneeskunde die meedraait of van een mede-chirurg. Die moeten niet aannemen dat de arts het wel weet, maar iets zeggen als ze denken dat iets niet klopt."

Uit onderzoeken is gebleken dat menselijk falen de belangrijkste oorzaak was voor vliegtuigongelukken in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Onderliggende oorzaken zijn gebrek aan onderlinge communicatie, de invloed van stress en vermoeidheid op prestaties, te veel hiërarchie of gebrek aan assertiviteit en overschatting van kennis en vaardigheden. Op grond van deze uitkomsten is men in de luchtvaart gestart met Crew Resource Management (CRM) om de niet-technische vaardigheden van cockpit- en cabinebemanning te verbeteren.

Op basis van het beroemde rapport ‘To err is human’ van het Institute of Medicine (1999) is dit concept overgenomen in de gezondheidszorg. In de gezondheidszorg wordt overigens meer gesproken over Team Resource Management (TRM) omdat het gaat over samenwerking in teams.

“De operatiekamer moet je zien als de cockpit van een gevechtsvliegtuig. Vooraf bespreek je wat de missie is, wat de gevaren zijn en hoe je het aan gaat pakken als er iets onverwachts gebeurt."

Team Resource Management in de gezondheidszorg

In TRM trainingen leren zorgverleners om te gaan met bepaalde procedures ter verhoging van de veiligheid en efficiëntie van de zorg. In de trainingen is aandacht voor team- en samenwerkingsvaardigheden, maar ook individuele interpersoonlijke vaardigheden, zoals feedback geven, aanspreken, assertiviteit etc. Eigenlijk komt het neer op alle taken die nodig zijn teams op een veilige manier samen te laten werken.

Met name operationele teams kunnen middels TRM vaardigheden aanleren die nodig zijn om effectief en veilig samen te werken op gebied van communicatie en leiderschap. Teams leren in de TRM training om op effectieve wijze te communiceren, met name door te oefenen in stressvolle situaties waarin communicatie van levensbelang kan zijn.

Teams dienen deze vaardigheden regelmatig te trainen, zodat de grondhouding gericht op veilige zorg en voorkomen van risico’s door de zorgverleners en teams onderhouden kan worden.

Voordelen Team Resource Management

• De TRM trainingen worden in hoge mate gewaardeerd door deelnemers.
• Het heeft een positief effect op houding en gedrag, met name op het gebied van het geven en ontvangen van feedback waardoor er meer ruimte ontstaat voor open communicatie.
• Het verbetert de onderlinge sfeer. Dit heeft een positief effect op de tevredenheid van medewerkers.

Over de opbrengst van TRM is nog niet veel bekend, maar er zijn diverse voorbeelden van ziekenhuizen waar bleek dat het aantal ernstige complicaties en sterfgevallen daalde en waar een veiliger werkklimaat werd gemeten.

“Het draait om open en gestructureerd praten en samenwerken. Je gebruikt briefings en checklists en leert kritiek te geven en te ontvangen.”

Creëer de gewenste veiligheidscultuur met behulp van TPSC Cloud™

Door middel van de TPSC's Kwaliteit & Risico Management platform (TPSC Cloud™) kan iedere leidinggevende en zorgprofessional incidenten melden en bespreekbaar maken. Rapportages worden op ieder gewenst niveau eenvoudig en snel gegenereerd, waardoor incidenten, risico’s en trends real-time inzichtelijk worden gemaakt. Dit wordt gebruikt om gericht verbeteracties te initiëren en op te volgen middels het verbetervolgsysteem Improve 2.0.

De software bevordert leren en open communicatie met betrekking tot kwaliteit en veiligheid.

Daarnaast kan met behulp van online cultuur enquêtes de huidige cultuur in kaart worden gebracht en inzichtelijk worden gemaakt welke interventies nodig zijn om stapsgewijs tot de gewenste veiligheidscultuur te komen. 

Lees het eBook over het creëeren van een veiligheidscultuur

Meer weten over de interventies die je kunt inzetten voor een cultuuromslag? Download het eBook “Veiligheid maak je samen!” over het realiseren van cultuurveranderingen in de zorg.